Prof.Dr.Ahmet Rasim Küçükusta’nın yazısı…
Yeni bir araştırmada, gıda ambalajları üzerinde bulunan sloganların tüketiciyi aldattığı ve paket üzerindeki sağlıkla alâkalı ifadelerin çoğu zaman iyi anlaşılmadığı ortaya kondu.
Houston Üniversitesi’nden Temple Northup’ un “Truth, Lies, and Packaging: How Food Marketing Creates a False Sense of Health” (Gerçekler, Yalanlar ve Paketler: Gıda Pazarlaması Nasıl Yanlış Sağlık Algısı Yaratıyor?) başlıklı makalesi Food Studies isimli dergide yayınlandı.
Gıda endüstrisinin son senelerdeki en büyük pazarlama numaralarından biri de sağlıksız gıdaları “organik”, “tam tahıl”, “antioksidan” ve benzeri ifadelerle etiketleyerek satması.
Araştırma, ambalajlar üzerinde bu tür sloganları görenlerin bu gıdaların daha sağlıklı olduğunu sandıklarını gösteriyor.
Araştırma nasıl yapıldı?
Araştırmada toplam 318 kişiye bazı ürünleri sağlık açısından analiz etmeleri ve ne kadar sağlıklı olduğunu değerlendirmeleri istendi.
Deneklere aşağıdaki ürünlerin etiketleri on-line olarak “sihirli kelimler” ile veya onlar olmadan gösterildi:
Annie’s Bunny Fruit Snacks (organik), Apple Sauce (organik), Chef Boyardee Beefaroni (tam tahıl) Chef Boyardee Lasagna (tam tahıl), Chocolate Cheerios (kalp dostu), Cherry 7Up (antioksidan), Smuckers Peanut Butter (tamamen doğal) ve Tostitos (tamamen doğal).
Üzerinde “antioksidan”, “organik”, “tam tahıl”, “kalp dostu” gibi sözler bulunan yiyeceklerin bu ifadeler olmayanlara göre daha sağlıklı olduklarının sanıldığını gösterdi.
Bu deneyin kalbinde, tüketicinin muhtevası sağlıksız olan bir yiyecek veya içeceğin sağlıklı olduğunu sanmasını sağlayan, Northup tarafından “hazırlama” (priming) adı verilen psikoloji yatıyor.
Bu” hazırlama efekti” tüketicide etkisinden haberdar olmadığı düşünce ve davranışları tetikliyor.
Tüketiciler, organik sözünü gördükten sonra FDA tarafından paketlerde bulunması şart koşulan “beslenme bilgilerini” de ihmal ediyorlar.
Northup şunları söylüyor:
“Mesela, size “doktor” sözünü söylediğimde zihninizde sadece doktor değil, hemşire, stetoskop gibi başka kelimler de canlanıyor.
Bu kelimler canlanması da düşünce yapınızı ve onu nasıl değerlendirdiğinizi etkiliyor.”
Bu ifadelere dikkat!
Temple Northup tarafından tüketicilerin dikkatli olmasını istediği “sağlıklı gıda sloganları” şunlar:
Organik
American Journal of Clinical Nutrition’ daki bir araştırma tüketicilerin organik gıdalara daha sağlıklı olduklarını sandıkları için daha fazla para ödediklerini ama bunun her zaman doğru olmadığını gösteriyor.
Kanunlara göre organik tabiri, ürünün beslenme değerinin yüksek ya da daha az kalorili olduğunu değil, elde edilmesinde gereksiz pestisit (böcek ilacı) ve suni gübre kullanılmadığını ifade ediyor
Çevre çalışma Grubu (Environmental Working Group) bazı organik gıdaların konvansiyonel sebze ve meyvelere oranla daha az kirlenmiş olduğunu bildiriyor.
Çok tahıllı
Çok tahıllı ürünlere yoğun bir rafinasyona işlemi uygulandığı için bunların beslenme değeri yüksek olan rüşeym ve kepeği de ayrılmış oluyor.
Birçok ürüne daha tabii görünmeleri için boya ve katkı maddeleri ekleniyor.
Tam tahıl tabiri de yanıltıcıdır; tam tahıldan yapıldığı bildirilen bazı ürünlerin bir porsiyonunda günlük sodyum ihtiyacının yüzde 0’ u bulunabiliyor.
Glutensiz
Gluten buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir proteindir.
Glütensiz yazan ürünlerde de glüten bulunmamaktadır ama bunlara bazen lezzet ve kıvam verebilmek için şeker ve yağ ilave ediliyor.
Toplumun yüzde 1’ inde glütenin sindirilemediği Çölyak Hastalığı var ama böyle bir hastalığı olmayanlar için glütensiz gıdaların faydası şüphelidir.
Antioksidan, bağışıklığı destekler
Center for Science in the Public Interest müdürü Marc Jacobson bu tabirlerin bu ürünlerin sağlıklı ve hastalıkları önlediği algısı yarattığını söylüyor.
Jacobson, “Gelin görün ki yiyeceklere eklenen antioksidanların herhangi bir faydası olduğunu gösteren bir delil yok” diyor ve ilave ediyor:
“Her besin ögesi bağışıklığı destekler ve bundan dolayı da bu tabir manasızdır”.
Northup da “Bu tabirin özellikle meşrubatlarda kullanılmasını çok sakıncalı buluyor ve bu içeceklerin yanlış olarak sağlığa faydalı algısı yaratabileceğine” dikkat çekiyor.
Gerçek meyveli
Soru aslında ne kadar meyve şeklinde olmalıdır. Bir yiyecekte gerçek meyvenin sadece birkaç damlası bulunabilir.
Birçok insan meyveli tart veya meyveli şekerlemelerin bir elmadan daha sağlıklı olmadığını biliyor.
Bir ürünün paketinde bulunan “meyveli” ifadesi tüketicilerin bunun tam meyveyle aynı faydalara sahip olduğunu düşünerek kandırılmalarına yol açıyor.
Az yağlı, düşük şekerli
Birçok ürünün az yağlı ve düşük şekerli iyidir ama bunlara tam olarak sağlıklı denemez.
Jacobson, FDA’ nın düşük yağlı iddiasını tanımladığını ama bunun daha ziyade cips ve unlu mamuller gibi besleyici değeri olmayan veya sodyum ve tuzdan zengin gıdalar için kullanıldığını bildiriyor.
Gelelim neticeye
BİR: Bu araştırma, kendini bilinçli sanan tüketicilerin bile nasıl kandırıldıklarını ispat ediyor.
Bizde de pek çok “bilinçli annenin” bu tür sloganlara nasıl inandığını biliyorum.
İKİ: Hazır gıda endüstrisinin daha fazla ürün satmak için gösterdiği çabalara saygı duymamak mümkün değil.
Adamlar işlerini “mükemmel” yapıyorlar.
Onlara yenik düşmemek için tüketicilerin de en az onlar kadar akıllı ve uyanık olmaları gerekiyor.
Yoksa “organik” diye, “hijyenik” diye “antioksidanlı” diye daha fazla para ödeyerek satın aldığımız ürünlerle sağlığımıza ve cüzdanımıza zarar verdiğimizi anlayamayız.
ÜÇ: Paketli ürünlerin üzerini okumaya ve incelemeye hiç gerek yok aslında.
Paketli ürün demek, bir takım fiziksel, kimyasal işlemlerden geçmiş ürün demektir ve doğrusu da bunların değil üzerindeki yazıları okumak hemen onlardan uzaklaşmaktır.