Probiyotik nedir?
Probiyotik sözcüğü ‘’yaşam için’’ anlamına gelen Yunanca kökenlidir. ‘Probiyotikler, yeterli miktarda alındıklarında kişinin kendi mikroflora özelliklerini geliştirerek, sağlığı olumlu yönde etkileyen canlı mikroorganizmalardır.’
Probiyotik mikroorganizmalar besin üretiminde veya hazır ilaç (preparat) olarak kullanılabilmektedir. Probiyotiklerin kullanıldığı besinlerin başında fermente süt ürünleri gelmektedir. Ülkemizde tahılların fermentasyonu ile elde edilen tarhana, boza ve şalgam suyu gibi ürünler de probiyotik taşımaktadır.
Probiyotiklerin hazır ilaç (preparat) olarak kullanımı: Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerinde ek alım için probiyotikler piyasada bulunmakta, bağırsak düzenleyici ve seyahatlarda ishalli hastalıklarda kullanmak üzere önerilmektedir.
Probiyotiklerin Sağlık Üzerine Etkisi
Yoğurt ve kefir gibi mayalandırılmış süt ürünlerinin sağlık üzerine etkisi eski çağlardan beri bilinmektedir. Günümüzde probiyotiklerin Helikobacter pylori ve barsak enfeksiyonları ile allerjik belirtileri azalttığı; kabızlık ve barsak sendromlarına iyi geldiği, serum kolesterol düzeyinin düşürdüğü, kansere karşı etkisi olduğu, kalsiyum biyoyararlılığını arttırarak kemik sağlığının korunmasına yardımcı olduğu ileri sürülmektedir. Probiyotik bakterilerin pek çoğu bağırsağımızla yakından ilgilenir. Onların ‘’bütirat’’ gibi küçük yağ asitleri üretmek adına genleri bulunur ve onlara bakım yapabilirler. Bakımı yapılmış bağırsak tüyleri çok daha sağlam olurlar. İyi bakteriler bağırsağımızı savunurlar, sonuçta bağırsağımız onların evidir ve onlar evlerini öylece kötü bakterilere bırakmazlar. Kötü bakteriyum geldiği anda onların yerlerinde çoktan oturmuş bekliyor olurlar, üzerine bir de el çantalarını boş koltuğa koyarlar, böylece kötülere neredeyse hiç yer bırakmazlar. Bazı probiyotik bakteriler, kötü bakterilerin dibinden yemeklerini almaya bayılırlar. Bir yerden sonra kötü bakteriler de inatlaşmaktan vazgeçerler.
Probiyotiklerin Doğal Kaynakları
Fermente Süt Ürünleri
- Yoğurt
- Asidofiluslu süt
- Kefir
- Kımız
- Ayran
- Konsantre fermente süt ürünü
- Toz/kurutulmuş fermente süt ürünü
- Çeşnili fermente süt ürünleri
Probiyotik Özellik Taşıyan Geleneksel Fermente Bitkisel Ürünleri
- Boza
- Tarhana
- Turşu
- Soya ürünleri (soya sosutempe, miso, natto, sufu)
- Hardaliye
- Şalgam
- Sofralık zeytin
- Diğer fermente içecekler (pozol, bushera vb.)
- Şarap
Prebiyotik nedir?
‘Seçici olarak fermente olabilen, bağırsak sistemindeki mikroorganizmaların yapısını ve aktivitesini etkileyerek bireyin iyi olma hali ve sağlığı üzerinde olumlu etkileri olan besin bileşenleridir.’
Prebiyotikler, probiyotiklerin büyüme ve gelişmesini sağlar ve aktivitelerini arttırır.
Bugün için bilinen prebiyotikler besin lifidir. Ama tüm besin lifleri prebiyotik değildir. Bazı besin liflerinin prebiyotik etkisi yoktur. Prebiyotikler de ince bağırsakta sindirime dayanıklıdır. Kalın bağırsakta fermente olurlar. Kan şekerini yükseltme hızları düşüktür, az enerji verirler.
Dışkı hacmini ve sıklığını arttırırlar. Prebiyotik olabilmek için sağlık için gerekli bir veya belirli sayıda bakterinin büyümesini ve/veya aktivitesini arttırmaları, bağırsak bakterileri tarafından da fermente olmaları gerekir. Vücudumuz için yararlı olan mikroorganizmaların beslenmesi için prebiyotikler gereklidir.
Prebiyotiklerin Sağlık Üzerine Etkisi
Prebiyotiklerin yararlı etkileri arasında hastalık yapıcı bakteri çoğalmasını baskılaması, ishal ve kolon kanseri gelişme riskini azaltması, mineral emilimini arttırması, serum kan yağ düzeylerini, hayvan deneylerinde tokluk glukoz ve insülin düzeylerini düşürmesi, antimikrobiyal aktiviteyi sağlaması gibi etkileri vardır.
Prebiyotiklerin Doğal Kaynakları
- Meyveler: Muz, elma, çilekler, üzüm
- Sebzeler: Hindiba, enginar, yerelması, kuşkonmaz, kereviz, soğan, sarımsak, pırasa, domates, hardal bitkisi
- Kurubaklagiller: Soya fasülyesi, mercimek, kuru fasulye, nohut, bezelye
- Tam tahıllar: Tam buğday, arpa, çavdar, yulaf, karabuğday, kepekli pirinç
- Yağlı tohumlar: Keten tohumu, badem, ceviz, zeytin
- Diğer: Bal
Öneriler
- Fermente süt ürünlerinin düzenli tüketimi (özellikle evde yapılan yoğurt)
- Haftada en az 2 kez balık yağsız et, tavuk vb.
- Görünür yağın ayrılması
- Yağlı tohumların tüketimi
- Tam tahıl ürünlerinin düzenli tüketimi
- Pre ve probiyotikler açısından en zengin doğal ürün ise anne sütü olduğu unutulmamalıdır.
Stj. Dyt. Burcu KIRBAÇ
Kaynaklar:
- Joint FAO-WHO Working Group Report, 2002
- Türk Gıda Kodeksi Fermente Süt Ürünler Tebliği, 2009/25
- Huys et al. Mol Nutr Food Res, 2013
- World Gastroenterology Organisation Global Guidelines, 2011
- Sousa et al. Food Nutr Sci, 2011.