ABD 2016 verilerine göre erkeklerde en sık görülen kanser prostat kanseri, kadınlarda ise meme kanseridir. En sık ölüme sebep olan kanser ise hem erkeklerde hem kadınlarda akciğer kanseridir. Türkiye istatistiklerine göre tek fark, erkeklerde en sık akciğer kanseri görülmektedir.
Peki en sık görülen bu kanserlerin ve hatta diğer kanser alt tiplerinin risk faktörleri nelerdir? Hangi durumda hangi kanser riski artmaktadır? Bu yazımda size bu soruların cevaplarını aktaracağım.
AACR (American Association for Cancer Research)’nin 2015’de yayınladığı rapora göre kanser riskini artıran faktörler içerisinde sıklık sırasına göre
- Sigara
- Obezite
- Bakteri ve virüsler yer almaktadır.
AACR raporuna göre kanser riskini artıran diğer sebepler; fiziksel inaktivite (hareketsizlik), diyetsel faktörler, alkol tüketimi, endüstriyel maruziyetler, hormonal faktörler, UV ışın (güneş ışığı), radyasyon maruziyeti, çevresel kirliliktir.
SİGARA
Gelişmiş ülkelerde tüm kanserlerden ölümlerin %21’inin, ABD’de ise %33’ünün sebebi sigara kullanımıdır.
Sigara kullanımı sonucu görülme riski artan kanserler: Akciğer kanseri, larinks (gırtlak) kanseri, özefagus (yemek borusu) kanseri, ağız içi kanserler, mesane kanseri, böbrek kanseri, karaciğer kanseri, mide kanseri, kolon ve rektum (kalın barsak) kanseri, pankreas kanseri, akut lösemi, serviks (rahim ağzı) kanseri
YAŞ
Birçok kanser için önemli bir risk faktörüdür. Tüm kanserler için ortalama tanı yaşı 66’dır. Meme kanseri, kolorektal kanserler, akciğer kanserini ileri yaşta görürken, lösemi – lenfoma gibi bazı maligniteleri daha genç yaşta görmekteyiz.
45 yaşından sonra kanser görülme riski önemli ölçüde artmaktadır. Özellikle meme kanseri ülkemizde diğer ülkelere göre daha genç yaşta görülmektedir.
ÇEVRESEL (Endüstriyel) MARUZİYET
Bazı kimyasal maddelere uzun süre maruziyet kansere sebep olmaktadır. Kansere sebep olan kimyasal maddeler ve sebep oldukları kanserler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
| Karsinojen | Kanser Tipi |
| Arsenik | Akciğer kanseri |
| Asbest | Akciğer kanseri ve mezotelyoma |
| Aromatik aminler | Mesane kanseri |
| Benzen | Lösemi |
| Dizel egzoz gazı | Akciğer kanseri |
| İyonize radyasyon | Lösemi |
| Nikel | Akciğer ve nazal sinüs kanserleri |
| Pestisid | Akciğer kanseri |
| Radon | Akciğer kanseri |
| UV radyasyon | Cilt kanseri |
| Vinyl choloride | Karaciğer kanseri |
Güneş ışığına maruziyet, cilt kanserine özellikle melanom adı verilen cilt kanseri gelişme riskini artırmaktadır.
KRONİK İNFLAMASYON
Kronik inflamasyon (uzun süreli iltihap, yangı), DNA hasarına yol açarak kansere neden olabilmektedir. Bu sebeple kronik inflamasyon durumlarına dikkat edilmelidir.
Bu durumlara örnek olarak;
- Güneş yanığı üzerinde cilt kanseri gelişebilir.
- Reflü özefajit dediğimiz reflünün özefagusta inflamasyona sebep olması sonucu Barret’s özefagus adı verilen bir tablo ortaya çıkar. Bu durum özefagus kanser gelişme riskini artırır.
- Karaciğer sirozu, karaciğer kanseri gelişme riskini artırır.
- İnflamatuvar barsak hastalıkları (ülseratif kolit, Chron hastalığı) durumlarında kolon kanseri görülme riski artar.
- Uzun süren sistit ( idrar torbası iltihaplanması) mesane kanseri gelişme riskini artırır.
Yukarda bahsettiğim durumlarda panik yaşamaya veye tedirgin olmaya gerek yoktur, doktorunuz tarafınca bu durumlar takip edilmektedir.
DİYETSEL FAKTÖRLER
Alkol tüketimi, meyve – sebze tüketiminin az olması, kırmızı et tüketimi, işlenmiş et tüketimi (sucuk, salam, sosis) kanser riskini artıran faktörlerdendir.
Alkol tüketimi; karaciğer, özefagus, farenks, oral kavite (ağız), larinks, meme ve kolorektal kanser gelişme riskini artırmaktadır.
Düzenli kırmızı et ve işlenmiş et tüketimi kolorektal kanser gelişme riskini artırmaktadır.
Alkol tüketimi ile birlikte sigara kullanılması ağız, larinks (gırtlak) ve özefagus (yemek borusu) kanseri riskini sadece sigara içenlere göre riski daha da fazla artırmaktadır
ENFEKSİYÖZ ETKENLER (BAKTERİ ve VİRÜSLER)
Enfeksiyonlara sebep olan bazı bakteri ve virüsler kansere de sebep olabilmektedir. Örnek olarak önemli bazı virüs ve bakterilerin ilişkili oldukları kanserler aşağıda verilmiştir.
Human Papilloma Virüs (HPV): Serviks (rahim ağzı) kanseri, anal kanser, orofarengeal, vulvar, vajinal ve penil kanser
Hepatit B ve C virüsü: Hepatosellüler kanser (karaciğer kanseri)
Human Immunodeficiency Virus (HIV): Kaposi sarkomu, lenfoma (lenf kanseri) ve serviks, karaciğer, akciğer ve anal kanser
Epstein-Barr virüsü (EBV): Lenfoma, mide, nazofarenks
Helikobakter pylori (H. pylori): Mide kanseri
OBEZİTE (KİLO ALIMI)
Kilo artışı, obezite kanser riskini artıran en önemli faktörlerdendir. Obezite, aşağıda sıralanmış kanserlerin gelişme riskini artırmaktadır.
- Kolon
- Rektum
- Endometrium
- Özefagus
- Böbrek
- Karaciğer
- Pankreas
- Safra kesesi
- Meme kanseri (postmenapozal)
GENETİK MUTASYONLAR
Genetik mutasyonlar, ailesel geçiş kanser nedenleri içerisinde %10’luk bir kısmı oluşturmaktadır. Özellikle birinci ve ikinci derece yakınlarında meme ve kolon kanseri olanların mutlaka bu kanserler için tarama yaptırması gerekmektedir.
Bu yazımda bahsettiğim önemli risk faktörlerinden uzak durmak ve erken tanı için önerilen tarama testlerinin yapılması kanseri sorun olmaktan çıkartacaktır. Kanser gelişimini önlemek için mutlaka sigara bırakılmalı, kilo alımından kaçınılmalı ve sağlıklı beslenme mümkün olduğunca yaşam içerisinde uygulanmalıdır.
Uzm.Dr.Erdinç Nayır
Tıbbi Onkoloji Uzmanı
Twitter: @dronkoloji
Facebook: @onkolojidoktoru
Kaynaklar:
- Cancer Statistics, 2016. CA Cancer J Clin 2016;66:7–30
- AACR Cancer Progress Report 2015
- National Cancer Institute, Updated: December 23, 2015
- Cancer Facts & Figures 2016. Atlanta: American Cancer Society; 2016
- International Agency for Research on Cancer. Weight Control and Physical Activity. Lyon, France: IARC Press; 2002