Kolon kanseri, Sağlık Bakanlığı’nın istatistiklerine göre Türkiye’de en sık görülen ilk 5 kanser arasındadır. Kolon kanserinin nedenleri arasında hatalı beslenme alışkanlıkları ve obezite de yer almaktadır. Bu sebeple, kolon kanserinden korunmada beslenme alışkanlıkları önemli yer tutmakta, sindirim kanalının bir kanseri olduğu için de tedavi sürecinde beslenme yönetimi ayrıca önemli hale gelmektedir. Biz bu yazıda kolon kanseri olan ve ameliyat geçirmiş bireylerin beslenme planından bahsedeceğiz. Öncelikle sindirimi ve sindirim sisteminin yapısını anlarsak ameliyat sonrası beslenme düzenini oluşturmak veya yaşanan yan etkileri anlamak daha kolaylaşacaktır.
Sindirim, yiyeceklerin ağıza alınması ve çiğneme işlevi ile başlayan bir süreçtir. Ağızda bulunan sindirim enzimleri çiğneme sırasında yiyecek ile karışır. Yeterli çiğneme sağlandıktan sonra yiyecekler yutak aracılığı ile mideye gönderilir. Midede yiyecekler mide öz suyu ile karışarak sıvı bir bulamaç haline gelir. İnce barsakta, pankreas ve safra kesesinden gelen enzimler ve ince barsak enzimleri ile yiyecekler sindirilir, kana geçebilecek özellikleri kazanmaya başlarlar. Böylece vücudun ihtiyacı olan enerji ve besin ögeleri ince barsaktan kana geçer. Bu süreç yaklaşık 2-6 saat sürmektedir.
Kalın bağırsağın boyu yaklaşık 1,5 metre uzunluğundadır ve sindirime ait atıklar için bir depolama alanı görevi görür. Bir miktar su ve sodyum, kolondaki dışkıdan emilir. Dışkı 12-48 saat boyunca kolonda kalabilir.
Sindirim sistemi, vücut hücrelerinin ihtiyacı olan bileşenleri yiyeceklerden alıp emmek ve artan kısmı ise dışkı olarak ayrı bir şekilde vücuttan atmak üzerine kurulmuş bir filtredir. Kolon ameliyatı geçiren bireylerin barsaklarının bir bölümü alınmıştır. Ameliyat sonrası kaybedilen parçaya göre sindirim ve emilimde farklılıklar olmaktadır. Her kolon ameliyatı geçiren hastanın kaybettiği barsak bölgesi veya kaybedilen parçanın büyüklüğü farklı olduğu için bunun sindirim ve beslenme durumu üzerine yansımaları farklı olmaktadır. Bu sebeple ameliyat raporunuzu bilmeniz ve ameliyat prosedürünüz hakkında bilgi sahibi olmanız beslenme düzeninizi oluşturmak için yol gösterici olacaktır. Ostomisi olan tüm bireyler kaybedilen barsak bölümüne göre o bölümden emilen besin ögesi veya ögelerinin yetersizliği ile karşlaşabilirler, bu nedenle söz konusu besinler için diyetleriniz ayarlanmalıdır.
Beslenme ihtiyaçlarınız geçirdiğiniz operasyona, barsaklarınızın şu anki durumuna ,genel sağlık durumunuza, ek hastalık varlığına ve teşhisinize göre farklılık göstermektedir. Genel beslenme planınızı oluşturmak için aşağıdaki öneriler tablosu ve şablondan faydalanabilirsiniz. Bu düzenlemeler yeterli gelmezse veya daha açıklayıcı bir plan üzerinden beslenme durumunuzu düzenlemek isterseniz bu konuda uzman bir diyetisyen ile görüşerek bireysel beslenme planınızı oluşturabilirsiniz. Ostomisi olan hastaların beslenme danışmanlığı alması, beslenme durumlarının sıklıkla değerlendirilmesine olanak sağlar. Beslenme durumlarının sıklıkla değerlendirilmesi ve izlenmesi tedaviye bağlı yaşanan beslenmeyle ilişkili semptomların kontrol altına alınmasına yardımcı olur. Bu semptomlar nedeniyle oluşabilecek beslenme yetersizliğinin önlenmesi hastaların ameliyat sonrası kemoterapi ve radyoterapi sürecinde tedaviye yanıtlarını arttırır.
Kolon kanseri ameliyatı geçiren hastalar için beslenme önerileri normal sağlıklı bireyler için verilen sağlıklı beslenme önerilerinden bir miktar farklılık göstermektedir. Uygulanan tedavi, ameliyat şekli, çıkarılan barsak bölümünün farklılıkları hastaların adaptasyon sürecini değiştirmektedir. Aşağıdaki tabloda ostomisi olan hastalar için beslenme kuralları yer almaktadır. Bu tablodaki öneriler kişiselleştirilmiş bir beslenme planı oluşturmak ve bireye özgü sağlıklı beslenme alışkanlıklarının geliştirilmesinde kaynak olarak kullanılabilir.
| Kompleks karbonhidratlar | Beyaz ekmek, kraker, rafine edilmiş tahıl (yulaf ezmesi), beyaz pirinç.Önerilen günlük tüketim miktarı: 6-11 porsiyon
Bir porsiyon: 1 dilim ekmek veya 3-4 yemek kaşığı pilav veya makarna Ameliyattan sonraki ilk 6-8 hafta boyunca, çözünmeyen posa içeren gıdaları (örneğin buğday, kepek, mısır ve fındık) sınırlayınız. Ardından bu gıdaları sindirip sindiremediğinizi anlamak için yavaş yavaş diyetinize ekleyin. |
| Sebzeler | Iyi pişmiş taze fasulye, havuç, pancar, kabak vehaşlanmış domates.Püre, haşlanmış veya fırında pişirilmiş patates tüketebilirsiniz.
Yukarıda sayılanların haricindeki sebzeleri tüketmeyiniz. Önerilen günlük tüketim miktarı: 3-5 porsiyon Bir porsiyon = 2-4 yemek kaşığı
Çiğ kereviz, mantar, yeşil biber, lahana, bezelye ve soya tüketmeyin. Tükettiğiniz meyve ve sebzelerin kabuklarını soyun ve tohumları çıkartın.
|
| Meyveler | Elma kompostosu, olgun muzÖnerilen günlük tüketim miktarı: 2-4 porsiyon
Önerilen günlük tüketim miktarı: 2-4 porsiyon Bir porsiyon = 1 orta boy meyve veya 1 çay bardağı meyve püresi veya suyu. Meyveleri küçük lokmalar halinde ve mutlaka iyi çiğneyerek tüketin. Hindistan cevizi, ananas ve kuru üzüm tüketmeyin. Kurutulmuş meyveleri kullanmaktan kaçının. |
| Süt, yogurt, peynir | Süt, yoğurt tüketebilirsiniz.Peynirlerden tohum, ot (çörekotlu peynir, van otlu peyniri vb) eklenmemiş peynirlerin hepsini tüketebilirsiniz.Önerilen günlük tüketim miktarı: 2-3 porsiyon
Bir porsiyon= 1 su bardağı süt-yoğurt, 30 -40 gr peynir. Diyetinize süt ve süt ürünlerini yavaş yavaş ekleyin. Aşırı gaz veya ishal şikayetiniz olursa birkaç gün boyunca bu yiyecekleri diyetinizden çıkartın. Sonrasında küçük miktarlarda tekrar diyetinize ekleyin. Süt olarak laktozu azaltılmış sütleri kullanabilirsiniz. |
| Et grubu | Kırmızı et, balık, kümes hayvanları, yumurtaÖnerilen günlük tüketim miktarı: 3 porsiyon
Bir porsiyon= 60 gr et, 1 adet yumurta Haşlama, ızgara veya fırında pişirin. Etlerin daha yumuşak olabilmesi için domates suyunda marine edip öyle pişirin.
|
| Yağ ve şeker | Et suyu, yağsız sütle yapılan kremalı çorbalar, kek, vanilyalı gofret, kraker, yağsız dondurulmuş tatlı ve dondurulmuş yoğurt gibi tatlı / tatlılar.Önerilen günlük tüketim miktarı: Az kullanın
Patates cipsi yerine, simit gibi az yağlı atıştırmalıkları seçin. Yağ kullanımınızı azaltın. Yemeklerin içerisinde aldığınız yağ miktarını 3-4 tatlı kaşığı ile sınırlandırın. Not: Yağ tükettiğinizde ishal şikayetiniz artıyorsa diyet ile aldığınız yağ miktarını 2-3 tatlı kaşığına çekin ve yağsız ürünleri tercih edin (yarım yağlı veya yağsız süt-yoğurt,yağsız et vb) Kafein kullanımını azaltın. Kafein midenizin asit içeriğini artırabilir ve mide -bağırsak yolunuzun geçiş süresini kısaltabilir. |
KOLOSTOMİ&İLEOSTOMİ (BARSAK AMELİYATLARI)
Ostomi ameliyatı sonrası hastalar yeterli enerji ve besin ögelerini içeren sağlıklı bir diyet tüketmek ister. Ancak bu ameliyatlardan sonra genellikle düşük posalı bir diyet uygulanır. Bunun nedeni ameliyat sonrası barsakta şişme-ödem oluşmasıdır. Bu şişlik ameliyat sonrası altı ila sekiz hafta içerisinde azalır.İyileşme ile birlikte beslenme düzeni de normal sağlıklı beslenme modeline yaklaştırılmaya çalışılır. Bu süreçte yiyeceklerin oluşturduğu etkileri değerlendirmek ve doğru adımları atmak için besin tüketim günlüğü kullanılmalıdır.
Ameliyat sonrası ilk yıl içerisinde multivitamin-mineral takviyesi ihtiyacı oluşabilir. Doktorunuzun önerisi doğrultusunda vitamin-mineral takviyesi kullanmayı ihmal etmeyin. Diyet planınız içerisinde yer alan yiyecekleri sizin için önerilen porsiyonlar kadar tüketmeye çalışınız herhangi bir grubu yeterince tüketemiyorsanız yeterli beslenmenizi sağlamak için onun yerine geçecek eklemeleri diyetisyeniniz ve doktorunuzdan öğreniniz.
Diyetinize yeni gıdalar eklerken ostomi yönetiminiz üzerindeki etkisini belirlemek için yavaş yavaş ve küçük miktarlarda ekleme yapın. Tolerans noktaları hakkında daha doğru bir kontrole sahip olmak için üç günde bir yeni bir yiyecek ekleyin. Besin tüketim günlüğünüze yeni gıda ile ilgili deneyimlerinizi kaydedin.
ÖĞÜN DÜZENİ: Düzenli aralıklarla yemek yenmelidir. Yemeklerin atlanması sulu dışkı ve gaz şikayetlerini arttırır. Açlıktan ve öğün atlamaktan kaçının. Günlük tüketilmesi gereken yiyecek miktarını altı öğün şeklinde tüketmek faydalı olacaktır. Öğünlerin miktarı yaklaşık olarak birbirine eşit olmalıdır.
DİYET POSASI: Diyet posası sindilemeyen yiyecek parçalarıdır. Posa dışkıya hacim kazandırır ve atıkların barsak boyunca taşınmasını sağlar. Ameliyat sonrası 6-8 haftalık dönemde posa oranı yüksek yiyeceklerden kaçının.( yukarıdaki listeye uymanız bunu sağlayacaktır)
LAKTOZ İNTOLERANSI: Laktoz intoleransı kolon ameliyatı geçiren bireyler arasında yaygındır. Bir süt ürününün tüketiminden on dakika veya birkaç saat sonrasında oluşan gaz, karın şişkinliği, sıvı çıkışı veya ishal artışı fark ederseniz, birkaç gün boyunca süt ve sütlü yiyecekleri diyetinizden çıkarın. Daha sonrasında çok az miktardan ( örn ¼ çay bardağı) başlayarak yavaş yavaş arttırarak sizin için güvenli sınır doza ulaşın semptomların başladığı dozdan bir önceki doz sizin kabul edilebilir en yüksek dozunuzdur .Süt ve süt ürünlerini tüketirken bu dozun üzerine çıkmamaya özen gösterin. Laktozsuz süt, soya sütü (gaza neden olabilir), pirinç sütü veya doktorunuzun önerisi ile laktoz sindirimi için laktaz tabletleri alarak da bu sorunu çözebilirsiniz.
YAĞ TÜKETİMİ: Vücudun farklı yağlara ihtiyacı vardır bu sebeple günlük beslenme planında farklı yağ seçeneklerine yer vermek faydalıdır( zeytinyağı ile diğer bitkisel sıvı yağların bire bir oranında karıştırılarak tüketilmesi ve balık yağı veya sert kabuklu kuru yemişlerden faydalanmak gibi).Yağ tüketimi sonrası bir tahammülsüzlük oluşuyorsa bunu doktorunuz ve diyetisyeniniz ile paylaşınız. Böylece size özgü çözüm üretmelerine ve gereksiniminiz olan eklemelerin gecikmeden yapılmasına olanak sağlamış olursunuz.
Ameliyattan sonraki birkaç ay boyunca, barsak lümeni yeni durumuna uyum sağlayacaktır. Bu süre zarfında, dışkı kıvamı giderek yoğunlaşır, kapasite artar ve günlük bağırsak hareketi sayısı azalır. Bu sabit bir değişiklik değildir. İnişler ve çıkışlar olabilir. Bir yıl içinde barsak hareketleri daha sağlıklı hale gelecektir. İlaç ve diyet tedavisi bu süreci daha kolay atlatmanıza yardımcı olacaktır. Gıda toleransı kişiden kişiye değişmektedir, bu nedenle bireysel özelliklerinizi farkedin. Diyetinize eklediğiniz yeni bir yiyecek iyi gelmezse o yiyeceği daha sonra denenecekler listenize kaydedin ve birkaç ay içinde tekrar deneyin. Öğün atlamanız çıktıyı azaltmaz bu nedenle az ve sık beslenmeye özen gösterin. Yemek zamanlarınızı değişik denemeler yaparak sizin için en uygun hale getirin. Vücudunuz farklı bir zaman dilimine daha iyi yanıt verebilir. Geleneksel beslenme kalıpları çıktı miktarınızın ve sıklığının artmasına neden olur. Akşamları daha iyi uyumak için gıda ve sıvı alımını sınırlandırın. Sabırlı olun sizin için en doğru düzenlemeyi oluşturmak için denemeler yapmaya devam edin.
Diyet planınızı uygularken aşağıdaki önerileri mutlaka uygulayın:
Düzenli olarak yemek yiyin,öğün atlamayın. Unutmayın boş barsaklar gaz üretir.
Diyetinize yeni gıdalar eklerken diğer yiyecekler ile birlikte tüketin ve miktarının az olmasına dikkat edin.
Az ve sık öğün düzeninin en uygun düzenleme olduğunu unutmayın. Her zaman iyi çiğnemek altın kuraldır.İyi çiğneme ile sindirim sisteminize yardımcı olduğunuzu hatırlayın.
Yemek yerken acele etmeyin ve hava yutmadığınızdan emin olun
Pirinç ,patates veya yağsız makarnayı günde bir kez kullanmanız dışkı sıklığını azaltacak ve barsak tahrişini önleyecektir.
Kalın kabuklu,çekirdekli ve tohumlu yiyecekleri mutlaka ayıklayıp soyduktan sonra tüketin. Yiyeceklerin iyi pişmiş olmasına dikkat edin.
Yüksek potasyum içeren yiyecekler ishali azaltır örneğin patates,muz gibi.
Şeker ve şekerli yiyecekler ishali arttırır sınırlı kullanın.
Günde 6-8 su bardağı su içmeye özen gösterin. Yeterli sıvı alıp almadığınızı idrarınızın rengini takip ederek control edin.Suyu öğün aralarında tüketin.
Uzm.Dyt.Dilşat Baş
Kaynaklar
Elliott, L., Molseed, L.L., McCallum, P.E., Grant, B. The Clinical Guide to Oncology Nutrition , Oncology Nutrition Dietetic Practice Group, 2nd ed, USA, 2006
http://kanser.gov.tr/Dosya/ca_istatistik/ANA_rapor_2012sooonn.pdf
ESMO Handbook of Nutrition and Cancer. (Eds Halteren,H.,Jatoi,A.). 2013
Pasia, M.: Diet and Nutrition Guide, A publication of the united Ostomy Associations of America, Inc. 2011
www.uwhealth.org/healthfacts/nutrition/293.pdf